Autisme en/of narcisme, het blijft een terugkerend onderwerp van gesprek

Regelmatig word ik benaderd om te komen bemiddeling in arbeidsconflicten, relationele conflicten en scheidingsmediations waarin op voorhand als aanname wordt uitgesproken dat er sprake zou zijn van autisme of narcisme bij de andere partij. Deze uitspraken worden dan heel vaak onderbouwd met “….ik heb er over gelezen op het internet….” Dat werkgevers, collega’s, familie of partners een verklaring zoeken voor het gedrag van de andere werknemer, collega, het familielid of de partner is best te begrijpen, maar om daar dan ook meteen een conclusie en een oordeel aan te verbinden is niet altijd juist, het is ook vaak niet verstandig.

Om die reden herhaal ik mijn publicatie over autisme en narcisme met enige regelmaat, waarbij ik eventuele nieuwe inzichten meeneem in de nieuwe publicatie. In dit blog leest u wat wat is en ontdekt u de verschillen. Maar eerst een voorbeeld.

.

• Een casus

Een paar jaar geleden werd mijn hulp ingeroepen in de Achterhoek. Een jonge vrouw lag al twee jaar overhoop met haar echtgenoot, die er een waar emotioneel schrikbewind op nahield. Het echtpaar leefde al zes maanden als ware zij gescheiden en in aparte woningen. Ieder voerde een eigen huishouden. De vrouw had de knoop doorgehakt en wenste te gaan scheiden. De man daarentegen ‘wraakte’ dit besluit, omdat hij zich persoonlijk door de vrouw gekrenkt voelde. Mijn werkzaamheden kwamen niet veel verder dan het kennismakingsgesprek, omdat de man niet wenste deel te nemen aan de daaropvolgende gesprekken, ook niet in caucus.

Tijdens het kennismakingsgesprek vertelde de vrouw dat zij op internet had gekeken en tot de conclusie was gekomen dat haar man een eerste klas narcist was (een uitspraak die ik wel vaker van vrouwen hoor over hun partner en een heel enkele keer andersom). De vrouw putte zich uit in het mij overtuigen van haar gelijk en hoe erg het was dat haar man dit had en dat het voor haar daardoor onmogelijk was geworden om haar huwelijk met hem voort te zetten. De man luisterde niet eens naar zijn vrouw, peuterde wat in zijn neus, snoof regelmatig luidruchtig en liet zijn vrouw merken dat hij superieur over haar was en boven haar ‘domme gewauwel’ stond, zoals hij het noemde. Hij ontsloeg mij, aan het einde van het gesprek, van alle verplichtingen die ik vanwege zijn vrouw met hem zou zijn aangegaan en verliet de kamer.

.

• Narcisme

Narcisme (DSM5) is een persoonlijkheidsstoornis en dient door een psychiater of psycholoog te worden vastgesteld. De stoornis begint in de vroege volwassenheid en komt tot uiting via onderzoek. Vaak is een combinatie van meerdere van onderstaande kenmerken herkenbaar:

1. De individu heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid. Iemand overdrijft bijvoorbeeld zijn prestaties of talent en verwacht als superieur behandeld te worden, ook als de prestaties hiertoe geen aanleiding geven.
2. De individu is geobsedeerd door fantasieën over onbeperkte eigen successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde.
3. De individu ziet zichzelf als uniek of ‘heel speciaal’. De persoon verwacht alleen begrepen te kunnen worden door, of om te horen gaan met andere heel speciale mensen of mensen (of instellingen) met een hoge status.
4. De individu verlangt (naar) extreme bewondering.
5. De individu heeft een gevoel bijzondere rechten te hebben. Hiermee wordt bedoeld dat iemand een onredelijke verwachting heeft van een uitzonderlijk welwillende behandeling van anderen. Of iemand verwacht dat een ander automatisch meegaat met zijn of haar verwachtingen.
6. De individu maakt misbruik van anderen om zijn of haar eigen doelen te bereiken.
7. De individu heeft een gebrek aan empathie; hij of zij is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te erkennen of zich daarin te verplaatsen.
8. De individu is vaak jaloers op anderen of denkt dat anderen jaloers zijn op hem of haar.
9. De individu is arrogant of toont hooghartig gedrag.

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik ken genoeg mensen die op de een of andere manier wat kenmerken vertonen die hier staan beschreven. En toch zijn zij niet meteen narcist. Om te kunnen vaststellen of iemand daadwerkelijk narcisme heeft of narcistiform gedrag vertoont, is een goed persoonlijkheidsonderzoek noodzakelijk. En dat gaat verder dan de zelftests of een van de vele persoonlijkheidstesten die op het internet zijn te vinden.
Zo ook tijdens dit kennismakingsgesprek. De vrouw omschreef het gedrag van haar man en ik kreeg veel meer de indruk dat er mogelijk sprake zou kunnen zijn van een combinatie van narcisme met autismegerelateerde gedragskenmerken, autistiform gedrag noem ik dat. Daarbij dient te worden gedacht aan een combinatie van veel van de volgende kenmerken:

• Autisme

1. De individu maakt doorgaans weinig of moeilijk oogcontact met anderen.
2. De individu herkent non-verbale signalen niet altijd.
3. De individu begrijpt dubbele boodschappen niet doordat taal vaak letterlijk wordt verstaan.
4. De individu is over- of juist ondergevoelig voor (sensorische) prikkels (geluid, licht, smaak, tast). Bij vrouwen met autisme leidt overgevoeligheid van prikkels (tast) nogal eens tot belemmeringen in de beleving van de seksualiteit. Bij mannen wordt dan vaker een sterke toename in het libido geconstateerd.
5. De individu heeft moeite om het leven te organiseren en structureren, toekomstplannen te maken. Niet doordat hij of zij daar geen behoefte aan heeft of dit nooit doet, maar meer doordat het brein als het ware tussen alle opties heen en weer schiet. Daardoor wordt er vaker gefocust op één optie/lijn.
6. De individu heeft problemen bij het voeren van de thuisadministratie. Hetgeen niet wil zeggen dat hij of zij niet (bovenmatig) een administratie kan bijhouden. Deze administratie omvat dan vaak gegevens van wat hem of haar expliciet bezighoudt (dwangmatig doet).
7. De individu werkt slecht in teamverband. Dat wil zeggen dat hij of zij zich moeilijk in de gedachten van zijn of haar collega’s in het team kan verplaatsen. De samenwerking dient bepaalde logica te volgen en het is onmogelijk om buiten die kaders samen te werken.
8. De individu werkt vaak onder het eigen niveau.
9. De individu realiseert zich vaak niet wat de drijfveren van de ander zijn, weinig inlevingsvermogen. Het empatisch vermogen ontbreekt. Daar waar empathie wordt getoond, dan is dit vaak ingegeven vanuit een leertheoretisch principe.
10. De individu is vasthoudend aan eigen overtuiging, niet snel bereid tot het sluiten van compromissen. Omgaan met veranderingen gaat moeilijk. Hierdoor bestaat de neiging om juist vasthoudend te zijn.
11. De individu komt bij spanning moeilijk uit zijn/haar woorden, gaat stotteren of klapt dicht. Prikkels belemmeren het vermogen om adequaat te verwoorden wat er speelt.
12. De individu heeft problemen met aangaan en onderhouden van vriendschappen en relaties. En toch voelt hij of zij zich zelden alleen of eenzaam. Relaties worden weleens afgehouden of afgebroken door het gemis aan empathie.
13. De individu kan slecht inschatten welk gedrag sociaal acceptabel is en slaat vaak de plank mis. Doordat het brein alle prikkels uit de (sociale) omgeving oppakt en wil verwerken, raakt hij of zij de verbinding kwijt met wat er werkelijk in een gesprek aan de orde is. Prikkels uit de hele (sociale) omgeving spelen een rol.
14. De individu houdt niet van geklets over ditjes-en-datjes, beperkt communicatie tot de essentie. Concrete data, geen onnodige gespreksstof of grapjes. Wat logisch is heeft de voorkeur.
15. De individu hoort niet altijd alles wat er gezegd wordt en vergeet dingen die de interesse niet hebben. De gedachten worden snel verstoord of zijn verstorend. Vasthouden aan het onderwerp van gesprek is moeilijk, doordat de gedachten door eigen gedachten worden afgeleid.
16. De individu heeft sterke behoefte aan routine en regelmaat. Een vast en onwrikbaar dagritme is de ultieme droom.
17. De individu heeft sterke behoefte aan duidelijke instructies, met name op het werk.
18. De individu is sterk vasthoudend aan eigen planning, raakt van slag als deze door anderen wordt verstoord.
19. De individu kan slecht tegen veranderingen in de leefomgeving.
20. De individu brengt graag veel tijd alleen door. Zondert zich graag af of trekt zich terug in een eigen wereldje (vaak is dit gamen of televisie kijken). Maar ook het er alleen op uit trekken, als motorrijden, komt voor.
21. De individu kan helemaal opgaan in een bepaalde activiteit of hobby, op het obsessieve af.
22. De individu heeft obsessieve rituelen, zoals boeken altijd in dezelfde volgorde neerzetten. Waag het dan ook niet om hieraan te komen.
23. De individu heeft een zeer goed oog voor details. Het is ook niet vreemd als hij of zij een waslijst kan opsommen van kruiden en specerijen die hij of zij in een maaltijd heeft verwerkt.

Ook hier is het noodzakelijk dat een psychiater of psycholoog de diagnose stelt, want ook nu zult u gedragskenmerken toekennen aan mensen in uw omgeving of aan uzelf. En dat is niet vreemd, want deze kenmerken kunnen bij iedereen voorkomen. Het is de combinatie van de kenmerken en het aantal kenmerken dat bepalend is voor de uiteindelijke diagnose.

De vrouw omschreef tenminste zeventien van de beschreven gedragskenmerken van autisme bij haar man. Maar ook zeker vier van de kenmerken van narcisme. Met name die kenmerken die volledig strijdig waren met de kenmerken van autisme. Daarnaast vertelde zij dat haar man hoogbegaafd was en daardoor goed in staat was om vanuit zijn overtuigingen anderen te beïnvloeden en te manipuleren. In het autistisch spectrum zou dit kunnen wijzen op Asperger.

Anno 2023 kent men bij autisme nog maar drie gradaties toe aan autisme en is de kwalificatie Asperger verdwenen. Simpel uitgelegd: Men heeft een lichte vorm van autisme, een matige vorm of een ernstige vorm. Alle gedifferentieerde kwalificaties zijn verdwenen en dat is een stuk prettiger werken dan voorheen, want dat waren er nogal wat. Zeker ook voor degene die wordt gediagnostiseerd met autisme.

.

• Mediation

Inmiddels is dit echtpaar twee jaar verder en heeft de rechter hen een mediator toegewezen. Desondanks weigert de man elke vorm van medewerking. En dan is er sprake van een probleem als het om mediation gaat, want deelname aan mediation gebeurt op basis van vrijwilligheid, ook als de rechter daartoe besluit. De situatie verkeert daardoor al meer dan een jaar in een status quo. De vrouw:“Voor hem is het allemaal alleen maar heel logisch. Hij is degene die wordt gekwetst, hij is de persoon bij uitstek die voor alles een passende oplossing heeft, hij weet het beter dan de mediator én de rechter. Hij windt de mediator met gemak om zijn vinger, net als de rechter overigens.” En dan te bedenken dat hier ook nog eens kinderen bij betrokken zijn. De mediator is tot nu toe niet in staat gebleken de kwestie vlot te trekken. Het heeft er alle schijn van dat hij zich laat meezuigen in de betogen van de man en zich laat misleiden door de emoties en verwijten van de vrouw.

Overigens: de vrouw kan een eenzijdig verzoek tot scheiding indienen bij de rechter, maar doet dit niet omdat zij vreest voor de gevolgen daarvan naar de kinderen. De man heeft zich daarover verschillende keren dreigend uitgesproken.

.

Het valt niet mee om als mediator op te treden in kwesties waarin autisme en/of narcisme mogelijk een (bepalende) rol spelen. Adequaat omgaan met persoonlijkheidsstoornissen is niet elke mediator gegeven. Het vereist namelijk dat de mediator een meer actieve intermediaire positie inneemt dan normaal, en hij kan in geen geval zijn traditionele rol van dom, lui en dakloos innemen. Hij dient over inhoudelijke expertise te beschikken op het gebied van de psychiatrie én de psychologie.

Het zou daarom wenselijk zijn wanneer mediators (en advocaten) hierin hun beperkingen onderkennen en erkennen, en dit werk zouden overlaten aan specialisten. En zelfs voor hen valt dat niet altijd mee. Zo heb ik recent nog besloten om een stel niet bij te staan in het opstellen van een ouderschapsplan, omdat degene met de persoonlijkheidsstoornis in het kennismakingsgesprek al zoveel agressief provocerend gedrag naar mij vertoonde, dat ik ook mijn grenzen moest aangeven. Waar de partner natuurlijk zeer teleurgesteld over was. Gelukkig was dit pas de eerste keer in de 15 jaar dat ik dit werk nu doe.

–

Copyright©️oncies 2023

Concies’ Blogs is een produktie onder redactie van CONCIES mediation & relatietherapie.

Hulp nodig? Kijk op http://www.concies.nl of ik iets voor u kan betekenen. Ik kom naar u toe, waar u ook woont in Nederland.